خوداشتغالی موقعیتی است که طی آن فرد بجای کار کردن برای یک کارفرما و دریافت حقوق و دستمزد از او، برای خودش کار میکند. یک فرد خود اشتغال، درآمدش را از فعالیتهای سودآور تجاری که خودش بهطور مستقیم انجام داده است، به دست میآورد. بهعبارتیدیگر، در خوداشتغالی فرد کسبوکاری را تأسیس کرده، برای خود کار میکند و اصطلاحاً در استخدام خودش است.
کسبوکارهای خوداشتغالی عمدتاً در زمرهی کارگاههای کوچک قرار گرفته و در بخش خدمات غالب هستند. فعالیتهای خدمات آموزشی، بهداشتی، درمانی، بازرگانی، فنی، مشاورهای، ساختمان و غیره از این سنخ به شمار میآیند. در بخش کشاورزی واحدهای کوچک تولید محصولات زراعی، باغی، دامی و آبزیان در این حیطه قرار میگیرند. سرانجام در بخش صنعت، کارگاههای کوچک تولیدی غیرکشاورزی (صنایع نساجی، غذایی، شیمیایی، فلزی، چوبی، دستی و غیره) قابل ذکر میباشند.
نظارت دولت بر اکثر کسبوکارهای خوداشتغالی از طریق صدور مجوزهای مختلف صورت میگیرد. معمولترین این مجوزها “پروانه کسب” است که دریافت آن شرایط خاص خود را دارد و عمدتاً از طریق اتحادیههای اصناف صورت میپذیرد.